Το Λουτρό Σφακίων κατά διεθνή αναγνώριση είναι ένα από τα γραφικότερα παραθαλάσσια χωριουδάκια της χώρας μας και αυτό κυρίως το οφείλει στην απομόνωσή του, εκεί στο Λιβυκό πέλαγος, από τα σύγχρονα κυκλοφοριακά μέσα. Μέσα όμως στα άλλα στοιχεία με τα οποία προβάλλεται η ομορφιά και ιστορία του, ίσως θα έπρεπε να παρέχεται και η πληροφόρηση ότι η ζωή εκεί άρχισε πριν από 120.000 χρόνια περίπου.
Αυτό αναφέρεται στη θαυμάσια έκδοση του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης με τίτλο “ΚΡΗΤΗ – Μια Ήπειρος σε ένα νησί” (2014). Τα ευρήματα στα οποία αναφέρεται η έκδοση, αποτελούν λίθινα εργαλεία της κατώτερης έως Μέσης Παλαιολιθικής περιόδου, δηλ. 200 – 120.000 χρόνια. Φυσικά υπάρχουν και αρκετά αξιόλογα ευρήματα από τη Μινωική ή Κλασική περίοδο, αλλά δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί ή αποκαλυφθεί όπως θα έπρεπε.
Το Λουτρό όμως είχε πρωτεύουσα θέση στα εμπορικά λιμάνια της νότιας Κρήτης τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αι. όπως αποδεικνύεται από τα αρχεία του Λιμεναρχείου Λουτρού, στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης. Πολύ συχνά έφθαναν ή απόπλεαν φορτηγά πλοία από ή διά εξωτερικό και υπήρξαν ονομαστοί καπεταναίοι ναυτικοί από την περιοχή.

Γράφει η Katherine E. Fleming

Σαν να ταξιδεύεις σ’ άλλη χώρα

Ακολουθώντας με τα πόδια το κατηφορικό μονοπάτι από την Ανώπολη, το χωριό στην κορυφή του βουνού: αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να προσεγγίσεις το Λουτρό. Είμαι σίγουρη, όμως, ότι θα κουβαλάς πολλά μπαγκάζια και ο ήλιος θα καίει. Γι’ αυτό θα κάνω μια υποχώρηση και θα σου επιτρέψω να πάρεις το καραβάκι. Εξάλλου, είναι εξίσου όμορφα να φτάνει κανείς στο παραλιακό Λουτρό από τη θάλασσα. Το αυτοκίνητο ξέχασέ το. Αυτή η επιλογή δεν υπάρχει, διότι δεν υπάρχει δρόμος. Το καραβάκι από τη Χώρα Σφακίων (Σφακιά) κάνει το πολύ 20 λεπτά, το τοπίο και η θέα σε αποζημιώνουν. Οι πανύψηλοι απότομοι βράχοι της ακτής, οι σπηλιές και τα Γλυκά Νερά, η απόμερη παραλία στη σκιά των γκρεμών που κάποτε κατασκήνωναν οι Γερμανοί γυμνιστές, αλλά σήμερα έχει σνακ μπαρ και πολλά θαλάσσια ταξί που πηγαινοέρχονται από το Λουτρό και τα Σφακιά. Έζησα για αρκετό καιρό στο Λουτρό τη δεκαετία του ’80 και ακόμα θυμάμαι τους ντόπιους να πηγαίνουν στα Γλυκά Νερά για να γεμίσουν τα μπιτόνια τους με το γλυκό πόσιμο νερό που αναβλύζει από την άμμο, σκάβοντας αυτό που οι Κρητικοί αποκαλούν «χαλίκι».

Ωστόσο, επιμένω, αξίζει να δοκιμάσεις το κατηφορικό μονοπάτι από το βουνό, αν είσαι άνθρωπος της περιπέτειας και γεμάτος ενέργεια. Σιγά-σιγά κατηφορίζοντας από την Ανώπολη, το Λουτρό μοιάζει από ψηλά σαν μια μικρή κατάλευκη κηλίδα σε ένα πολύ μακρινό, αλλά απίστευτα πανέμορφο λιμανάκι. Ακολουθώντας το φιδίσιο κακοτράχαλο μονοπάτι, η θάλασσα ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια σου, σαν σφυρηλατημένη μεταλλική πλάκα. Κοιτώντας προς τα κάτω την απόκρημνη πλαγιά νιώθεις μια γλυκιά ζάλη. Κι όταν έχει διαύγεια θα δεις στον ορίζοντα να λαμπιρίζουν τα νησάκια, Γαύδος και Γαυδοπούλα, τα δύο νοτιότερα εδάφη της Ευρώπης. Μετά από μια ώρα απαιτητικής πεζοπορίας φτάνεις στο Λουτρό, όπου θα έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε περίπου 20 ταβερνάκια και μπαρ για να δροσιστείς και να συνέλθεις από το περπάτημα.

Το Λουτρό έχει αλλάξει σε σχέση με αυτό που έζησα και πρωτοείδα πριν από 30 χρόνια. Ακόμη, όμως, δεν θα βρεις ούτε ντίσκο, ούτε φαρμακείο, ούτε νάιτ κλαμπ. Δεν υπάρχει αστυνομικός, δεν υπάρχει καν γιατρός. Εάν διασκέδαση σημαίνει για σένα ψώνια στα μαγαζιά, μην μπεις στο κόπο να ταξιδέψεις στο Λουτρό. Και, σε παρακαλώ, μην έρθεις με τα ψηλοτάκουνα. Το Λουτρό είναι ένας τόπος μαγικός για να χαρείς τις απλές απολαύσεις της ζωής: το απαλό πάφλασμα του κύματος στο βότσαλο, την ανατολή του τεράστιου αυγουστιάτικου φεγγαριού μέσα από τη θάλασσα, τη μυρωδιά του φασκόμηλου και της βουνίσιας ρίγανης.

Κάποτε στο Λουτρό υπήρχε από μια ταβέρνα στην κάθε άκρη του χωριού – από την πλευρά του λιμανιού η γραφική ταβέρνα που σήμερα λέγεται Μπλε Σπίτι και από την ανατολική πλευρά το εστιατόριο Ήλιος, όπου μαγειρεύει η καλύτερη σεφ του χωριού και φίλη μου, η Ζαφειρένια Ανδρουλακάκη. Όλο κι όλο 400 μέτρα, τόση είναι η απόσταση για να διασχίσεις περπατώντας το Λουτρό από τη μια του άκρη στην άλλη. Κι όμως, σου δίνει την αίσθηση ότι είναι σα να ταξιδεύεις από μια χώρα σε άλλη. Υπάρχουν ντόπιοι που δουλεύουν σκληρά για μήνες και μπορεί να περάσει μια ολόκληρη σεζόν χωρίς να διασχίσουν τη μικρή παραλία από άκρη σ’ άκρη. Όταν αποφασίζουν να το κάνουν, ο κόσμος τούς χαιρετά εγκάρδια και ζεστά σαν να επέστρεψαν από ένα μακρινό ταξίδι. Έτσι ακριβώς θα υποδεχτούν κι εσένα, ιδίως αν δεν είσαι καπετάν-φασαρίας κι αν ξέρεις να απολαμβάνεις τα απλά πράγματα στη ζωή.

* Η K.E.Fl. είναι ιστορικός, αντιπρύτανης και διευθύντρια του τμήματος Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Πανεπιστημίου του Πειραιά.

Εθιμο μοναδικό, όσο μοναδικός είναι και ο τόπος, όσο μοναδική είναι και η ιδιότυπη κοινωνία, αρμονική συνύπαρξη ποιμένων και ναυτικών. Τα «ζυμαρένια ανθρωπάκια του Αγίου Αντωνίου». Ή αλλιώς, τα ανθρωπόσχημα τάματα που σημάδεψαν γενιές και γενιές Σφακιανών.

Τόπος άγονος, γη ξερή, μα από τα σπλάχνα της προβάλλουν πότε κάποιες αρχαίες κολόνες, πότε όστρακα από σπασμένα κεραμικά, πότε απομεινάρια και μνήμες από μεγάλα πολεμικά γεγονότα. Κι η θάλασσα απέραντη και δύσκολη, όσο και τα βουνά που νομίζεις πως πέφτουν με ορμή στα νερά της. Ο τουρισμός επέφερε το πιο βαρύ πλήγμα στην ιστορία του τόπου μα και την πιο μεγάλη ανάσα. Προκάλεσε αλλοιώσεις ανεπανόρ­θωτες και παράλληλα έδωσε το φιλί της ζωής σε μια κοινωνία που ακολουθούσε φθίνουσα πορεία, επίσης ανεπανόρθωτη. Το Λουτρό έχει αλλάξει! Όπως τόσες και τόσες μικρές πατρίδες αγαπημένες.

Σκεφτόμουν τι είναι εκείνο που αντιστέκεται, κρατά περισ­σότερο, καθώς ανηφορίζαμε με τον Γιώργο το μονοπάτι για να φτάσομε στο σπηλαιώδη ναό του Αγίου Αντωνίου. Και έδωσα μόνος μου την απάντηση: η ψυχή τουν ανθρώπων. Χρειάστηκε να περάσει λίγος καιρός για να επιβεβαιωθεί αυτή η μάλλον πρόχειρη σκέψη. Ο Γιώργος ζήτησε φέτος (τον Γενάρη του 2004) από τις γυναίκες να θυμηθούν το έθιμο που τα τελευταίο χρόνια είχε ατονήσει: τα ψωμιά - τάματα, αυτές τις ιδιότυπες προσφορές στον Αγιο. Κι αμέσως έγινε το θαύμα! Τα δυτικά Σφακιά ξεσηκώθηκαν. Το έθιμο δεν είχε ξεχαστεί. Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να αφήσει πίσω τις μνήμες και τα βιώματα του! Οι παλιές ζυμώτρες θυμήθηκαν την απέριττη αφαιρετική τε­χνική τους, τα νέα παιδιά από κοντά, ταξίματα παλιά εκπληρώ­θηκαν κι ο μικρός ναός γέμισε τάματα και ζ(ύή, μύρισε φρέσκο] ψημένο ψωμί και ευλάβεια, όπως τη βιώνει στην καθημερι­νότητα του ο λαϊκός άνθρωπος.